پرخاشگری در کودکان

یکی از اصلی‎ترین دغدغه‎های والدین برای کودکان کم سن و سالشان وجود و بروز پرخاشگری در کودکان است. پرخاشگری را می‎توان به دسته‎های متعددی تقسیم‎بندی کرد:

1. پرخاشگری کلامی و غیرکلامی

پرخاشگری کلامی شامل ناسزاگویی، حرف‌های صریح و رک که خارج از رعایت حال دیگران می‎باشد. پرخاشگری غیرکلامی شامل حرکات چهره، حرکات فیزیکی و آسیب زدن به دیگران می‎باشد.

2. پرخاشگری درونی و بیرونی

پرخاشگری را می‎توان به درونی و بیرونی تقسیم کرد. پرخاشگری درونی به این معنی است که شخص در درون احساس خشم شدید دارد و رفتارهایی را انجام می‎دهد که باعث صدمه و آسیب به خود شخص می‎شود. و پرخاشگری بیرونی که شامل صدمه و آسیب زدن به دیگران است.

3. پرخاشگری جانشینی

گاهی اوقات افراد از منابعی احساس خشم دارند که توان مقابله با آن را ندارند. در این شرایط احساس خشم و پرخاشگری‌شان را به فرد دیگری منتقل می‎کنند، به این گونه رفتار کردن پرخاشگری جانشینی می‎گویند.

دلایل پرخاشگری در کودکان

1. الگو پذیری

از اصلی‌ترین و شایع‌ترین علت‌های پرخاشگری می‎توان از الگو ‎پذیری نام برد. الگو می‎تواند رفتارهای والدین باشد و یا تصاویر و انیمیشن‎هایی که کودکان تماشا می‎کنند. همچنین رفتارهای همسالان نیز در بروز پرخاشگری مؤثر است. والدین در ایجاد الگوی پرخاشگری در کودکان نقش عمده‎ای دارند. تعارضات زناشویی و پرخاشگری و بروز خشم در زوجین زمانی که کودکان در کنار آن‎ها هستند منجر به پرخاشگری در کودکان می‎شود. والدینی که کودکان‎شان را تنبیه فیزیکی می‎کنند الگویی برای پرخاشگری کودکان‎شان هستند. تنبیه فیزیکی اثرات مخربی دارد شامل:

• ایجاد کینه و خشم نسبت به فرد تنبیه کننده
• از آن‎جایی که پرخاشگری و تنبیه فیزیکی بدون بیان علت و آموزش اینکه کجای رفتار مشکل دارد انجام می‎شود، کودکانی که مورد تنبیه فیزیکی قرار گرفته‎اند متوجه رفتار اشتباه‎شان نمی‎شوند و رفتارهای خود را تکرار می‎کنند.
• وقتی بزرگترها کودکان را تنبیه فیزیکی می‎کنند به کودکان این مسأله را آموزش می‎دهند که اگر از رفتار کودکان کوچکتر خوششان نیاید می‎توانند آن‎ها را مورد تنبیه بدنی قرار دهند.
• معمولاً کودکانی که مورد تنبیه فیزیکی قرار گرفته‎اند پنهان‌کار می‎شوند و رفتاری را که منجر به تنبیه آن‎ها شده در خفا انجام می‎دهند.

2. ناکامی

بایدها و نبایدهای سفت و سخت و قوانینی که بسیار سخت‎گیرانه است منجر به ایجاد حس ناکامی می‎شود و حس ناکامی در کودکان پرخاشگری را ایجاد می‎کند و افزایش می‎دهد. علاوه بر قوانین سفت وسخت و پیچیده، شکست‎های پی‎در‎پی نیز منجر به ایجاد ناکامی در کودکان می‎شود. ناکامی یا  منجر به درماندگی آموخته شده می‎شود و این ذهنیت را در فرد ایجاد می‎کند که من از عهده هیچ کاری برنمی‎آیم و یا منجر به بروز پرخاشگری می‎شود.

3. اضطراب

سومین علت شایع پرخاشگری در کودکان وجود اضطراب می‌باشد. اضطراب‌های کم و قابل تحمل تا حدی برای زندگی لازم می‌باشد و منجر به تلاش بیشتر درافراد و تحرک آن‌ها می‌شود. اما اضطراب‌های طولانی مدت و یا اضطراب‌های شدید در کودکان منجر به فرسایشی شدن روند رشد آن‎ها می‎شود و بروز پرخاشگری در کودکانی که اضطراب به شدت بالایی دارند بسیار شایع است.

4. افسردگی

افسردگی و خلق پایین در کودکان منجر به بروز پرخاشگری در آن‌ها می‌شود.افسردگی در بزرگسالان با افسردگی در کودکان بسیار متفاوت است. در بزرگسالانی که افسرده هستند خلق پایین می‌آید و عدم لذت از فعالیت‌هایی که قبلا لذت می‌برده‌اند، پیش می‌آید. اما در کودکان رفتارهای تکانشی افزایش می‎یابد و کودکان بسیار پرخاشگر و تندخو می‎شوند.

راهکارهای رفع پرخاشگری در کودکان

اولین راهکار برای رفع پرخاشگری در کودکان یافتن علت پرخاشگری است. حذف عامل الگو و اصلاح الگو، حذف علت اضطرابی یا آموزش برای جلوگیری از مضطرب شدن در کودکان، اصلاح قوانین و بایدها و نبایدهای پیچیده و جلوگیری از شکست‌های پی‌در‌پی که منجر به کاهش اعتماد به نفس می‌شود و در کودک ذهنیت یک درمانده را ایجاد می‌کند و در آخر اگر کودک خلقش منفی شده و علائم افسردگی در کودک وجود دارد نیاز است که وارد درمان افسردگی شود. اما  در کنار این راهکارها می‌توان از محروم‌سازی و سیستم پاداش‌دهی نسبت متغیر استفاده کرد. برای استفاده از محروم‌سازی باید به نکات ذیل توجه کرد:

1. محروم‎سازی باید آنی باشد.
2. محروم‎سازی یا تنبیه باید متناسب با کار کودک باشد.
3. محروم‎سازی یا تنبیه باید متناسب با سن کودک باشد.

برای استفاده از محروم‎سازی جملات این چنینی را می‎توان به کار برد:

من تو را دوست دارم اما این کارت را دوست  ندارم (به جای واژه این کار از فعالیتی که خود کودک انجام داده استفاده کنید، به عنوان مثال زدنت)، و به خاطر این کارت از انجام دادن فعالیت مورد علاقه‎ات محروم می‎شوی (برای اینکه او را از فعالیت مورد علاقه‎اش محروم کنید، به ازای هر یک سال سن کودک، یک دقیقه محروم‎سازی انجام شود).

و برای استفاده از سیستم پاداش‎دهی نسبت متغیر که با اسامی دیگری مثل اقتصاد ژتونی یا ستاره دادن نیز شناخته می‎شود، به کودک باید آموزش داد که هدف، اصلاح کدام رفتار است و در مرحله بعد گفته می‎شود که اگر این کار را انجام بدهی/ندهی به تو ستاره می‎دهم، و هر زمان تعداد ستاره‎هایت به اندازه‎ای شد که من می‎دانم و تو نمی‎دانی جایزه‎ات را می‎گیری.

دفعه اول با سه ستاره به کودک جایزه‎اش را بدهید و برای دفعه‎های بعد از دو ستاره تا هفت ستاره به صورت رندوم (اتفاقی) استفاده کنید تا پاداش یا جایزه‎اش را بگیرد. از آنجایی که این سیستم قابل پیش بینی نیست کودک تلاش بیشتری می‎کند تا به هدف مورد نظر خودش برسد.

برای گرفتن راهکار و حل پرخاشگری می‎توان از روانشناسان مجرب و با سابقه مرکز خدمات مشاوره و روانشناختی مهرپندار کمک گرفت تا مهارت کنترل خشم و پرخاشگری را آموخت و در جهت ایجاد و حفظ سلامت روان گام نهاد.