خلاقیت را بشناسیم
اکثر ما با نگاهی اشتباه فکر میکنیم که خلاقیت، چیزی است که در یک شخص وجود دارد مانند این جمله که این کودک خیلی خلاق است. اغلب مواقع افراد کلمه خلاق را به اشتباه با کلمه با استعداد بکار میبرند. یا کودک را باهوش تصور میکنند، خلاقیت با هوش و استعداد مترادف نیست. خیلی از افرادی که در کودکی تست هوش از آنها گرفته شده هرگز خلاقیتی از خود نشان ندادند. خلاقیت هم در کودکان با سطح هوشی بالا و هم در کودکان با سطح هوشی متوسط دیده میشود.
خصوصیات دیگری که با خلاقیت اشتباه گرفته میشود، نامتعارف بودن است. افرادی که با جامعه درگیر میشوند و بر خلاف جهت حرکت میکنند الزاماً خلاق نیستند هر چند که ممکن است خلاقیت در آنها هم دیده شود.
اشتباهها، میتواند در جریان خلاقیت موثر باشند، به شرط آنکه خود کودک آن را تشخیص دهد و به سمت خلاقیت سوق دهد، پس اشتباه نمیتواند یک کار خلاق به حساب آید.
خلاقیت چیست؟
هر چیزی که کودک میگوید یا انجام میدهد میتواند خلاقیت به حساب آید در صورتی که دو ضابطه را تامین نماید:
- باید اساساً با کارهایی که کودک قبلاً انجام داده و تمام چیزهایی که دیده و یا شنیده است متفاوت باشد (تازگی) .
- علاوه بر اینکه متفاوت باشد باید صحیح باشد و در جهت رسیدن به یک هدف مفید باشد (مناسب).
فرایند خلاقیت
فرایند خلاقیت را میتوان به ۵ دسته تقسیم کرد:
- ارائه مساله: زمانی که شخص نیازی در زندگی پیدا میکند.
- آماده کردن: زمانی است که شخص برای حال مساله و انجام وظیفه اطلاعات و منابع متعدد را جمع آوری میکند.
- ایجاد ایدهها یا امکانات: مرحلهای که اکثریت آن را به نام خلاقیت میشناسند. (*نهفتگی: رها کردن مساله برای مدتی و استراحت دادن به خود)
- اعتبار یابی: آزمودن امکانات و ایدههای مختلف که در مرحله سه ایجاد شده است. (* بسیاری از مواقع اتفاق میافتاد که شخص بین مراحل سه و چهار در رفت برگشت باشد)
- ارزیابی نتیجه: آخرین مرحله از فرایند خلاقیت ارزیابی آن است، در این مرحله یا شخص ایده را متوقف میسازد زیرا ایده موفقیتآمیز بوده یا مجدداً آن را مرور میکند و یا سراغ ایدههای بعدی میرود.
صفات مشخصه مهم افراد بسیار خلاق
- انضباط شخصی درباره کار
- پشتکار حتی در مورد سرخوردگی
- استقلال
- تحمل موقعیتهای مبهم
- عدم مطابقت با کلیشههای جامعه
- توانایی صبر کردن برای پاداش
- انگیزه شخصی برای انجام کار فوقالعاده
- تمایل به پذیرش خطر
چهار روش برای کشتن خلاقیت
- ارزیابی: صرفاً در انتظار ارزیابی بودن، خلاقیت کودک را تضعیف مینماید. حتی تشویق میتواند کودکان را به سوی خلاقیت کمتر سوق دهد، در صورتی که تشویق موجب گردد فکرشان متوجه چگونگی ارزیابی از کارهایشان شود. احساس مشاهده شدن در حین انجام کار میتواند خلاقیت را تضعیف نماید و احتمالاً علت آن است که مشاهده موجب میشود افراد احساس کنند که تحت ارزیابی قرار گرفتهاند.
- پاداش: اکثر مردم با این اعتقاد که پاداش در مقابل یک رفتار موجب بهبود آن رفتار میگردد، اما دقیقا چنین نیست. هزینههای پنهان بسیاری در پاداش وجود دارد، یکی از آنها له کردن انگیزه درونی است و دیگری که ناشی از اولی میباشد کشتن خلاقیت است. جالب توجه آنکه پژوهشگران دریافته اند برای کارهایی که خیلی ساده هستند پاداش کمک میکند تا مردم سریعتر و بهتر کار را انجام بدهند اما برای کارهایی که نیازمند تمرکز و حل مسائل پیچیده است پاداش مانع کار میشود.
- رقابت: رقابت خیلی پیچیدهتر از ارزیابی یا پاداش است زیرا شامل هر دوی آنها میشود. غالباً رقابت زمانی به وجود میآید که افراد احساس کنند کار آنها در مقابل کار دیگران مورد بررسی و ارزیابی قرار خواهد گرفت و به بهترین آنها پاداش داده خواهد شد. رقابت میتواند خلاقیت را از بین ببرد.
- محدود کردن انتخاب: انتخابهای جرئی و اجبار به فعالیت و هدایتی که کنترل گرایانه باشد، یک کشنده تمام عیار در خلاقیت کودکان است. اگر کودکان احساس کنند که تحت کنترل هستند انگیزه و خلاقیت آنها آسیب میبیند. در هر حال اگر محدودیتها به طرقی اعمال شود که باعث گردد کودکان احساس کنند با تمایل خودشان بر طبق آن محدودیتها عمل میکنند، اثرات مخرب بر روی انگیزه و خلاقت ممکن است به حداقل برسد.
اثراتی که ارزیابی و پاداش میتواند در از میان بردن خلاقیت داشته باشد به طرز ارائه آنها بستگی پیدا میکند. در عوض آنکه خیلی راحت بگویید "خیلی خوب است" یا "خیلی بد است" جمله توصیفی برای کار کودکان به کار ببرید مانند این جمله برای نقاشی: برای صورتها خیلی زحمت کشیدهای و رنگها خیلی زندهاند. و به جای وعده پاداش مانند اینکه اگر ۲۰ بگیری من ۱۰ هزار تومن به تو میدهم بعد از انجام کار این چنین بگویید: امشب همه به پیشنهاد تو کاری را که بخوای انجام میدیم چون تو نمرات خوبی گرفتهای.
«به کودکی کردن کودکانمان احترام بگذاریم»
مرکز روانشناسی مهرپندار
دیدگاه خود را بیان بفرمائید❤